5.11.23

Das canónigas focegas ( I )

Falamos das poubanas e mantidas, das canouras... nesta entrada imos contar o que sabemos das bañistas que da comarca mindoniense ( en sentido amplo) se achegaban a Foz a tomar os baños de setembro. Eran as que chamaban canónigas, e puntualmente montañesas, carolas e memso carpazonas,

O termo canónigas non sabemos se procede das roupas escuras e amplas con certa semellanza aos roupóns que usaban os coengos mindonienses ou pola puntualidade temporal coa que se presentaban na vila focega e mesmo a puntualidade horaria que seguramente rexían os seus baños, semellando tamén a cadencia que eses mesmos coengos tiñan que cumprir para os seus rezos ( as chamadas horas canónicas que temos visto moitas veces coa referencia horas canónigas). Tampouco non hai que desbotar a referrencia burlesca aos coengos mindonienses; lembremos que estas terras mindonienses en sentido amplo era a procedencia destas bañistas e Mondoñedo tiña Seminario diocesano e é capital da diocese con catedral; os coengos ( canónigos en castelán) tiña que haber uns poucos que seguro tamén se achegaban a Foz.O máis probable é que fose unha mestura.

For como fose o caso é que en número considerable, coas súas cestas repletas de víveres, sempre ou case sempre en grupo, a finais de agosto e primeiros de setembro achegábanse aos areais focenses e ao concello limítrofe de Barreiros, mulleres que viñan na procura de baños terapéuticos e que basicamente se comportaban de xeito semellante ás xa citadas poubanas, mantidas ou canouras.

A primeira referencia ás canónigas témola da man de Noriega Varela que en outubro do 1902, escribe o seu coñecido "Pr'as canónigas" (en entrada aparte) publicado o ano seguinte en El Regional de Lugo.

En 1905, 2 de setembro, en La Voz de Mondoñedo e no artigo Impresiones de Foz (no que se critica ao alcalde da localidade) aparece unha referencia ás canónigas:

A xeito de chanza di o xornalista: "...que otras cosas más inexplicables se ven: ¡Como que hemos visto a D. Enrique Costas hombrear en el Obispado de Mondoñedo y a Dodolindo Trigo muy cerca de concurrir con mitra en la cabeza á la playa de Foz, para darse importancia entre las canónigas! 

Anteriormente o citado xornalista quéixase do que considera unha inmoralidade por non estar acoutadas as zonas de baño para homes e para mulleres. Que tempiños!

No diario provincial "El Progreso de 8 de setembro de 1917 recóllese a seguinte nova: 

Muy a gusto, como sardina en banasta, regresan a cientos desde las playas de Foz en camiones, coches y carros, las populares canónicas (sic) magistralmente cantadas por Noriega Varela, el autor de Montañesas.En Mondoñedo y en Foz se llaman canónigas a las alegres montañesas de Abadín y Pastoriza, que vienen a bañarse al Cantábrico, las cuales toman a tres o cuatro baños diarios.

Eduardo Lence Santar en Vida Gallega o 5 de decembro de 1923 escribe:

La playa de la Rapadoira es excelente para los baños, a Foz concurren multitud de bañistas de los partidos judiciales de Mondoñedo, Villalba, Fonsagrada y Lugo 

En septiembre es cuando llegan las Canónigas

¿Quiénes son las Canónigas?

Las montañesas que van a tomar los baños 

¡Y cómo los toman!

¡ Doce y catorce en cuatro días!

Es extremo interesante ver como se bañan las buenas mozas de la montaña.

¡ Qué cuerpos más esculturales, qué alegría, qué bullicio, que algazara! 

¡ Cuadro hermoso verdaderamente encantador !

Fala a continuación das décimas de Noriega Varela que lle dedicara anos atrás. 

Nun poema titulado N'o porto de Foz, dedicado a A. Villar Ponte  o propio Lence Santar  escribe en El Compostelano o 8 de xullo de 1926

Vendoll'a gaita tocar 
ó sonado Coruxeiras
mil carantoñas faguendo
rodeado de montañesas

(e segue)

( D'as canónigas brañegas
que a Foz van todol- os anos
pra tomar en oito días
por riba de trinta baños
(...)
¡Ou anos mozos pasados
n-o porto d'a Rapadoira!
Anos que xa non volvedes,
téñovos eu n-a memoria.

E non podemos esquecer as palabras de Cunqueiro que no seu "Retablo de verano" en La Noche do nove de xullo de 1948 escribía como el só sabía facer:

"(...)Pero se irá la niebla y vendrá el sol. Vendrá el estío, el largo agosto, con la noche mayor de San Lorenzo, las fiestas de Nuestra Señora... y los baños. Vendrán de la montaña los coches con las bañistas. Aquí a las montañesas que bajan a Foz a bañarse las llaman canónigas. Traen sus grandes panes de centeno, sus palmos de tocino, sus quesos de dorada corteza. Se bañarán nueve días en una medicación casi pitagórica; el nueve conserva toda su preñez mágica y transcendente (...) número de condición humana y benéfica.

Continúa falando da invasión normanda e da defensa que fixo o bispo Gonzalo, e continúa:

San Gonzalo no sólo defendió aquel día la tierra del saco pagano, sino también este verano de hogaño, con canónigas rituales, remojándose nueves veces contra el ramo cativo, la erisipela, las verrugas , los romadizos,  y el mal de ojo. Yo, de niño, iba con otros rapacetes a la playa a coger "ollos maus" , testimoniales de tantos malos ojos como las canónigas habían librado en sus baños de San Bartolo.

Se ben é certo que a maioría das referencias ás canónigas fan alusión ás praias de Foz, cremos que ( e esta última pasaxe así o corrobora) tamén as praias do outro lado da ría do Masma ( ese San Bartolo, poñamos por caso) tiñan bañistas claro está, e tamén eran coñecidas como canónigas. Certo é que tamén aparece o termo carolas para as mesmas. 

É xa para rematar se en Viveiro hoxe está asumido maioritariamente o termo "carrachentas" ( sobre todo despois do documentado traballo de Fina Roca) para estas bañistas, unha noticia aparecida no xornal "La Voz de la Verdad" do 3 de setembro de 1917 fala das mesmas aplicándolle o apelativo canónico ( certo que habería que saber a procedencia do redactor da noticia) 

"Ha fondeado en nuestro puerto ayer el buque de guerra Bustamante. Por la noche proyectó sus potentes reflectores sobre el pueblo, produciendo el consabido aspecto fantástico y el asombro de las innumerables "canónigas" de Covas.

Nota:

As ilustracións están sacadas

A praia de Foz do blog A insua do Insua

A cabeceira do xornal de Galicina

O destrutor da rede 

Ningún comentario:

Publicar un comentario